"Ekspresja twórcza osób niepełnosprawnych intelektualnie" - badania własne

Wiek grupy plasował się od 20 lat do 50 roku życia. Uczestnikami wywiadu była grupa 6 kobiet i 4 mężczyzn. W obserwacji zachowań i reakcji podczas prac terapeutycznych uczestniczyło 25 osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim,
umiarkowanym i znacznym. Osobom badanym towarzyszyły różne sprzężenia niepełnosprawności m.in. autyzm, padaczka, dziecięce porażenie mózgowe.

Uczucia towarzyszące w procesie tworzenia

Uczestnicy podejmując aktywność twórczą kierują się różnymi motywami. Często głównym motorem napędowym ich działań jest chęć wyrażenia siebie, samorealizacji, pragnień, marzeń, nastroju czy dominujących uczuć. Należy przy tym pamiętać, że prace artystyczne nie zawsze odwzorowują rzeczywistość, ale są nowym, swoistym obrazem świata. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną formułują po swojemu własne przeżycia i odczucia. W ten sposób wytwory artystyczne stają się jedną z formy komunikacji osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Osoby uczestniczące w terapii wykorzystującą twórczość by móc poczuć się odprężonym i zrelaksowanym. Szczególne znaczenie nabiera tu
muzykoterapia i możliwość odbioru muzyki oraz możność wytwarzania muzyki na poszczególnych instrumentach muzycznych. Uczestnicy terapii bardzo chętnie uczęszczają na tą formę terapii. Często dzięki wykorzystaniu odpowiedniej linii melodycznej czy muzyki relaksacyjnej udaje się zmniejszyć napięcia i niepokoje niejednego z jej uczestników. Również radość i ogromna duma rozpiera osoby
z niepełnosprawnością intelektualną w procesie akompaniowania równych piosenek i motywów muzycznych.

Uczestnicy terapii ogromnie się cieszą z możliwością poznawania nowych technik, jak i obcowania z kolegami i koleżankami z grupy terapeutycznej. Przyznają również, że twórczość artystyczna pozwala im zapomnieć na chwilę o problemach dnia codziennego. Daje im szansę oderwania się od trapiących ich problemów. Uczestnicy sami podkreślają, że czują się znacznie spokojniejsi, gdy malują lub tworzą różne prace.

Osoby piszące wiersze i powiadania zaznaczają, że mogą opisywać innym siebie, co jest dla nich dużym sukcesem. Kiedy czytają swoja twórczość przed innymi czują się ważni i wiedzą, że potrafią coś zrobić i mogą to ofiarować bliskim osobą.
Udział w klubie literackim dla wielu osób z niepełnosprawnością intelektualną pozwolił na dzielenie się z problemami dnia codziennego. Uczestnicy spotkań stwierdzili, że czują ulgę, iż mogą ukazać swoje emocje i szukać rozwiązania w poradach innych osób.
Niekiedy uczucia były tak silne, że nie obyło się bez łez czy ujawnienia jakieś traumy.

Jedna z osób ankietowanych stwierdziła, że dzięki temu, iż ma talent plastyczny może zaistnieć w towarzystwie - ma czym się pochwalić, bo zdobyła nagrody i wyróżnienia w różnych konkursach artystycznych.

Poziom satysfakcji i zadowolenia z wykonywanej pracy

Osoby, które zostały wyróżnione lub też otrzymały nagrodę w różnego rodzaju konkursach artystycznych najczęściej mówiły, że czuły się dumne, zadowolone z tego co zrobiły, cieszyły się, że ich praca nie poszła na marne, były szczęśliwe. Podobne odczucia można było odnaleźć u osób, które chwalą się swoimi wytworami najbliższym:
rodzinie i przyjaciołom. Respondenci opisywali swoją radość, dumę i satysfakcję, że mogą czymś się pochwalić. Uczestnicy cieszą się, kiedy są podziwiani i nagradzani dobrym słowem od osób, na których im najbardziej zależy. Sprawianie przyjemności innym, daje im satysfakcję i zadowolenie.

Osoby, które brały udział w różnych konkursach podkreślały, że była to dla nich szansa na bycie docenionym i zauważonym. Nie mniej istotne wyróżnienia w formie rzeczowych nagród, które były są ich dumą. "Wygrać konkurs i zająć miejsce na podium jest czymś miłym" - jak to określił jeden z respondentów, któremu do tej pory nie udało się zdobyć żadnego trofeum.

Owoce twórczości osób z niepełnosprawnością intelektualną stają się dla nich bardzo istotną i namacalną wartość. Wiele uczestników terapii starannie kompletuje wszystkie swoje prace, składają je teczek lub zabierają do domu. Jedna z mam przyznała, że jej syn przywożąc różne prace umiejscawia je na honorowych i widocznych miejscach, tak by wszyscy mogli je podziwiać. Dodatkowo, wszystkim zaproszonym do domu gościom przynosi każdą z prac i dokładnie opisuje ją własnymi słowami i gestami, głośno wykrzykując, że to dzieło "Henia".

Wartość tworu artystycznego

Badane osoby często podkreślały, że dzięki udziałowi w zajęciach bardziej się otworzyły. Mają również możliwość poznania ludzi i wyjazdów na różne konkursy, warsztaty i plenery. Stali się bardziej śmieli i otwarci, lepiej radzą sobie w sytuacjach stresowych.

Ankietowani stwierdzili, że lepiej się czują "sami ze sobą" i odnajdują w wielu sytuacjach społecznych. Dzięki udziałowi w terapii przez różne formy twórczości niektórzy z respondentów stwierdzili, że potrafią lepiej określić własne możliwości i braki, że kiedyś czuli się bardziej "zagubieni", a teraz mają odwagę wyjść do innych.

Tylko 20% respondentów uważa, że zajęcia nie rozwinęły jego umiejętności artystycznych. Reszta osób wskazywała, że obecnie potrafią lepiej rysować i malować, lepić naczynia z gliny, pracować z wyobraźni, śpiewać i tańczyć. W sumie 60% ankietowanych przyznało, że po udziale w zajęciach pozytywniej dostrzegają otaczających ich ludzi. A 70% osób badanych stwierdziło, że obecnie trochę lepiej rozumie innych i potrafi dostrzec ich problemy. Aż 90% badanych osób wyraziło przekonanie, że stały się osobą bardziej odważniejszą i pewną siebie. Niektórzy zauważyli, że chętniej się wypowiadają i udzielają na forum grupy. Z satysfakcją pokazują swoje dzieła artystyczne i w mniejszym stopniu boją się krytyki.

Uczestniczy chętnie opowiadają o swoich dokonaniach najbliższym. Tylko jedna osoba przyznała, że jej najbliższych w ogóle to nie interesuje, i że czuje się jak "piąte koło u wozu". Kilka osób zaznaczyło, że rodzina sama się dopytuje, co udało im się
w danym dniu zrobić. Aż 90% ankietowanych stwierdziło, że w czasie wolnym od zajęć terapeutycznych przejawia jakąkolwiek aktywność twórczą. Wśród najczęściej wymienianych były czynności: malowanie, pisanie wierszy, słuchanie i śpiewanie utworów z płyt kompaktowych.

Ankietowani poproszeni o wskazanie korzyści płynących z uczestnictwa w zajęciach terapeutycznych stwierdzili, że: lepiej piszą i malują, potrafią lepić naczynia ceramiczne, nauczyły się grać na różnych instrumentach muzycznych, rozwinęły swoje hobby, poznały nowych ludzi i nowe techniki wyrazu artystycznego. Badane osoby przyznały, że zajęcia pozwoliły im uwierzyć we własne możliwości i rozwinąć zainteresowania tj.: czytanie książek, granie na instrumentach muzycznych, malowanie, pisanie wierszy.

Jeśli chodzi o możliwość wykorzystania zapoznanych technik w przyszłym życiu, to badane osoby wskazywały, że część z wcześniej wykonywanych czynności, np. malowanie, lepienie naczyń ceramicznych, może przynieść korzyści materialne. Zauważono też, że można je wykorzystać do sprawienia przyjemności najbliższym osobom - napisać wiersz, wymyślić własne życzenia, namalować komuś łady obrazek lub grać dla innych. A jeśli się zna dużo piosenek, to można startować w teleturnieju "Jaka to melodia?" i wygrać dużo pieniędzy.

Osoby pracujące z osobami z niepełnosprawnością intelektualną podczas rozmów stwierdziły, że udział w zajęciach twórczych pozwala na usprawnienie procesu terapii, a w szczególności wpływa na poprawę koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz zwiększa sprawność manualną (precyzję ruchu). U osób biorących udział w czynnościach twórczych można zauważyć pobudzenie receptorów w skórze, co sprzyja lepszemu ukrwieniu tkanek. Wśród osób badanych daje się również dostrzec zwiększenie zakresu ruchu w stawach.

Terapia przez twórczość daje szansę na lepszą socjalizację jednostek. Praca z grupą daje szansę osobom z niepełnosprawnością intelektualną na obcowanie z innymi, a także poznanie podstawowych zasad współpracy z drugim człowiekiem. Umożliwia za razem dostrzeżenie pragnień i oczekiwań współuczestników. Uczy werbalizacji emocji, szukania wsparcia oraz pomocniczości względem słabszych.

Powyższy materiał to fragment pracy dyplomowej mojego autorstwa na podstawie tekstów źródłowych