Jedną z metod terapii jest stosowanie w procesie rehabilitacji muzykoterapii. Już w starożytności zauważono, że obcowanie z muzyką wzbogaca osobowość oraz uwrażliwia na problemy własne i innych ludzi. Terapia muzyką umożliwia wyzwolenie silnych emocji i reakcji katarktycznych, staje się również jedną z form komunikacji a także narzędziem stymulacji procesów komunikacji.
Muzykoterapia może obejmować dwie formy aktywności. Pierwsza ulokowana jest w sferze odbiorczej, inaczej jest to muzykoterapia bierna, gdzie odbiorca terapii wsłuchuje się w utwory proponowane przez terapeutę, podąża za jego słownymi instrukcjami i wskazówkami. Kolejna forma znajduje się w sferze wykonawczej - muzykoterapia czynna - tu ważny staje się ekspresja dźwiękowa uczestnika terapii, które możliwa jest dzięki użyciu instrumentów muzycznych oraz samego głosu.
Biblioterapia jest to terapia słowem, publikacją lub materiałem czytelniczym. W jej zakres wchodzi działalność praktyczna w zakresie oddziaływania książki w różnym środowisku społecznym poprzez odpowiedni dobór lektury oraz metod i form pracy. Biblioterapia stosowana jest najczęściej do celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i rozwojowych. Materiałami wykorzystywanymi w tej formie terapii mogą być książki wybrane przez pacjenta lub terapeutę, pozajęzykowe środki przekazu - grafika, fotografia, a także materiały przejściowe: płyty kompaktowe, kasety magnetofonowe, zapisy muzyczne, teksty terapeutyczne (np. bajki) oraz twórczość własna osób biorących udział w terapii.
W procesie terapeutycznym nie można zapomnieć też o walorach tańca, który odgrywa szczególną rolę w procesie uszlachetniania człowieka. Ekspresja ruchowa, w której wykorzystywany jest taniec to nic innego, jak choreoterapia. Terapia przez taniec może być wykorzystywana w różny sposób. Może służyć do poprawy ogólnej kondycji i sprawności fizycznej. Doskonale sprawdza się u osób z obniżoną sprawnością motoryczną.
Celem choreoterapii jest również odczuwanie cielesności i rozwijanie samoświadomości osób biorących w tej formie terapii. Taniec potrafi zmniejszyć negatywne uczucia, zredukować stres, dać poczucie satysfakcji i odprężenia. Ta forma terapii staje się również możliwością niewerbalnych form komunikacji. Ukazuje potrzeby, jak i pragnienia jej uczestników.
Kulturoterapia obejmuje wszystkie rodzaje terapii, które dla określonego celu terapeutycznego posługują się środkami kulturowymi, traktowanymi jako działalność kulturowo-oświatową. Jej funkcją staje się odzyskanie dobrego samopoczucia
i osobistej satysfakcji. Kulturoterapia posiada właściwości wzbogacające osobowość człowieka, daje poczucie przyjemności, odprężenia psychicznego.
Ma cechy integrujące jednostkę z otoczeniem. Dzięki niej istnieje możliwość nawiązania komunikacji między dwoma środowiskami osób niepełnosprawnych i "zdrowych". Stosowanie sztuki w elementach terapii pozwala łagodzić nerwice i bóle - zarówno pochodzenia fizycznego, jak i psychologicznego, zapobiegać depresji.
Kolejną metodą, która wykorzystuje większość wyżej opisanych możliwości terapeutycznych, bazujących na twórczości osób z niepełnosprawnością intelektualną, jest terapia pracą, inaczej zwana "terapią zajęciową". Daje ona możliwość zbudowania wiary we własne siły, poprawia zakres koordynacji ruchowej, podnosi ogólną sprawność uczestnika terapii, jak i przygotowuje niektóre jednostki do czynnego uczestnictwa w rynku pracy (najczęściej w miejscu pracy chronionej).
Praca, niezależnie od jej charakteru, staje się szansą na odkrycie i rozwinięcie potencjału tkwiącego w osobie z niepełnosprawnością intelektualną. Skupienie się na mocnych stronach znacznie zwiększyło szanse na przeżycie osobistego sukcesu i zauważenie posiadanych zdolności. W efekcie uczestnik coraz mniej identyfikował się ze swoimi słabościami, dzięki większej liczbie przeżywanych pozytywnych doświadczeń, zwiększyło się jego poczucie wpływu na własne życie. Coraz częściej samodzielnie zaczął wyznaczać zakres wykonywanej przez siebie pracy. Zmiana podejścia do siebie w roli pracownika, zdecydowanie poprawiła obowiązkowość, punktualność, gotowość do pracy.
Jeden z uczestników zapytany czy lubi wykonywać swoją pracę i dlaczego, odpowiedział: "bardzo lubię, bo wiem, ze potrafię".19
Praca może być źródłem satysfakcji i samorealizacji u osób z niepełnosprawnością intelektualną, nawet jeśli sami nie potrafią tak jej zdefiniować. Praca staje się drogą do rozwoju posiadanych umiejętności i kompetencji. Nie umniejszania deficytów poznawczych, ruchowych, społecznych, może być doskonałą okazją do spojrzenia na osobę niepełnosprawną intelektualnie jak na wartościową jednostkę.20
Najbardziej rozpowszechnioną metodą terapii przez sztukę osób z upośledzeniem intelektualnym jest aktywność plastyczna. Z punktu widzenia rozwoju jednostki staje się ona czymś więcej niż tylko ciekawym i pięknym rozwiązaniem określonego zadania plastycznego. Tworząc coś stajemy się konstruktorem własnej wiedzy i doświadczenia, ponieważ odkrywamy i przekształcamy zewnętrzny świat, przy czym kształtujemy życie emocjonalne. Zajęcia plastyczne dają szansę jednostką z dysfunkcji możliwość zaznaczenia swojego istnienia.
Aktywność plastyczna oferuje bogaty wachlarz materiałów i narzędzi służących do terapii. Wykorzystamy w niej w rodzaju farby, masy, kredki, ołówki, papiery, folie, bibuły, pędzle, kleje, dziurkacze, korale i wszystkie inne produkty, które znajdują się w najbliższym otoczeniu. Samo obcowanie z równością materiału, staje się doskonałym narzędziem stymulacyjnym osoby z niepełnosprawnością intelektualną.
Należy przy tym pamiętać, że wszystkie działania twórcze mają ogromną wartość w procesie rewalidacji. Nie należy ich oceniać przez pryzmat ich atrakcyjności i walorów artystycznych dla ogółu społeczeństwa. Liczą się przede wszystkim walory terapeutyczne
i możliwość dania osobą z niepełnosprawnością intelektualną szansy na zaistnienie w świecie.
Literatura
Powyższy materiał to fragment pracy dyplomowej mojego autorstwa na podstawie tekstów źródłowych