Pojęcie kultury
Chociaż kultura jest wszechobecna i ma ogromny wpływ na życie każdej jednostki oraz społeczności, nie bardzo potrafimy ją jednoznacznie zdefiniować i ująć w sztywne ramy. W codziennych rozmowach słowo kultura często kojarzone jest z pewnymi formami sztuki, tj. opera, balet, muzea, koncerty. Jednakże naukowe postrzeganie owego terminu znacznie różni się od jego potocznego rozumienia.
Pierwotnie słowo cultura oznaczało uprawę metodyczną, troskę świadczoną żywym (roślinnym) organizmom dla wzmożenia ich rozwoju. Rozszerzeniem tego pierwszego łacińskiego znaczenia był złożony termin puericultura, oznaczający medycynę i higienistkę rozwojową dzieci . Cyceron natomiast użył słowa cultura w wyrażeniu cultura animi (uprawa umysłu), dzięki czemu termin cultura zaczęto wiązać z wszelką filozoficzną czynnością ludzką, mająca na celu pielęgnowanie, kształtowanie i doskonalenie. W tradycji greckiej innym odpowiednikiem wyrażenia cultura był paidea, która oznaczała kształtowanie w człowieku ideału społeczeństwa .
Kultura składa się z dwóch komponentów: kultury materialnej i niematerialnej . Kulturę materialna obejmują wszystkie dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa, na przykład: radia, komputery, książki czy też kolorowe czasopisma. Natomiast kultura niematerialna jest zbiorem duchowych wytworów społeczeństwa, przekazywanych z pokolenia na pokolenie.
Kulturą zatem można nazwać całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie "robią, myślą i posiadają", jako członkowie społeczeństwa - wzory, działania, myślenia i wyposażenia materialne .
Jak wskazują doświadczenia badawczy definicje i koncepcje kultury zależą na ogół od trzech aspektów. Kluczowe znaczenie ma dyscyplina naukowa, którą zajmuje się uczony analizujący kulturę i jej problematykę. Inaczej na kulturę patrzy antropolog, badający przede wszystkim dorobek materialny ludów pierwotnych, a inaczej socjolog analizujący kulturalne zachowania jednostek . Ogromną rolę odgrywa orientacja teoretyczna uczonego i związana z nią koncepcja człowieka. Z innej strony kulturę i jej zagadnienia badał Freud niż behawiorysta Skinner. Ważne znaczenie ma tu również aktualnie rozwiązywany problem twórczy. Swoistego podejścia wymaga opis procesu kulturyzacji i rekulturyzacji młodzieży, a innego zaś rozwój kultury w wyniku nowych odkryć i wynalazków .
Analiza wielu definicji i koncepcji kultury wzbogaca wiedzę ludzką o jej ukryte wymiary. Pozwala ujrzeć ją z różnych perspektyw, ale przede wszystkim ułatwia badaczowi czy też "zwykłemu śmiertelnikowi" dokonanie wyboru tej definicji, która uważa za najbardziej trafną.
Znaczenie kultury
Kultura jest dziełem człowieka - żaden inny gatunek, żyjący na ziemi, nie potrafił wytworzyć podobnego systemu, który reguluje wiele aspektów ich życia. Wystarczy spojrzeć na zasadę "nie zabijaj", która funkcjonuje w wielu równych kulturach, a której nie możemy zaobserwować w środowisku zwierząt, gdzie nie ma zasady ochrony życia osobników, przynależących do danej społeczności.
Można powiedzieć, że każdy z nas ma swoiste potrzeby kulturalne, które podobnie jak wszystkie potrzeby fizjologiczne, muszą być zaspokojone. Każdemu z nas zdarza się - częściej lub rzadziej - odczuć braki w tej sferze. Niedobór ten jest procesem uwarunkowanym i niezwykle złożonym. Wynika on z potrzeb psychologicznych. Jak zauważył A. Tyszka kultura staje się istotą zaspokajania potrzeb tożsamości, samoidentyfikacji czy wykraczania człowieka poza własne ramy .
Człowiek przez całe swoje życie poddawany jest procesowi kulturyzacji, który polega na przyswajaniu przez jednostkę wiedzy o kulturze . Również światopogląd człowieka, jak i sposób organizacji własnego życia w dużej mierze zależy od kultury, w której człowiek się wychował. Wystarczy spojrzeć na ludzi ukształtowanych przez kulturę Zachodu, gdzie priorytetem stała się technologia i wartość pieniądza, a na ludzi wschodniej kultury, u których większą rolę odgrywają wartości duchowe.
Kultura nie jest tworem pojedynczego osobnika. Człowiek pozostający w izolacji, nie byłby w stanie wyłonić, wyłącznie ze swoich biologicznych zasobów, jakiekolwiek złożoności kulturalnej całości. Zdolność do twórczości kulturalnej jest zatem cechą biologiczną człowieka, która ujawnia się podczas relacji interpersonalnej . W tym sensie kultura jest produktem współdziałania ludzkiego. Można zatem powiedzieć, że kultura, wraz z jej aspektami, jest niezbędnym elementem, który jest niezbędny do stworzenia związków interpersonalnych.
Kultura coraz częściej wywiera wpływ na nasze wrodzone instynkty biologiczne. Życie seksualne człowieka staje się wielokrotnie zjawiskiem biokulturowym. Na jego przebieg wpływają wierzenia religijne, jak i zwyczaje młodzieżowe. Podobnie jest z innymi zjawiskami, jak altruizm czy też miłość. Wiedza o rodzinie, o prawach jednostki i obowiązkach, o rolach matki i ojca czy też dzieci, o czczeniu świąt ściśle związana jest z istotą kultury. Także w sferze emocjonalnej jednostki kultura odgrywa istotna rolę. Nie można wyeliminować uczuć z kultury, gdyż pełnią one istotne funkcje w myśleniu i działaniu każdego z nas. Bez zaangażowania emocjonalnego trudniej byłoby Freudowi czy innemu wybitnemu naukowcy dokonać epokowych odkryć.
Kultura utworzyła swoiste reguły kulturowe. Pierwsze to reguły konstytuowane kultury, zwane czasem programami kulturowym, do których należą reguły, zasady, przepisy a także założenia, za pomocą których ludzie tworzą instytucje publiczne, takie jak szkoły czy imprezy sportowe. Operując nimi ludzie tworzą swój świat organizacji, zwyczajów, mitów, rytuałów, a także przestrzeniu wirtualnej. Dzięki nim jednostka osiąga swoje życiowe cele. Obok reguł konstytuowanych badacze wyróżniają systemy regulacyjne. Istnieją między nimi zasadnicze różnice, mianowicie - pierwsze z nich pozwalają zakładać instytucja, a drugie są konieczne, aby w nich uczestniczyć. Reguły regulacyjne tworzą swoiste kodeksy postępowania w danych organizacjach . Zatem kultura jest swoistym regulatorem zachowania ludzkiego, który wyraża się poprzez kontrolę społeczną. Regulacja zachowań zachodzi poprzez wzmacniania i utrwalania tych działań, które są społecznie pożądane a negowanie tych, które są nie aprobowanym modelem postępowania.
Jak widać, kultura nakłada różne ograniczenia na zakres wolności indywidualnej każdej jednostki. Ludzie nie zawsze mogą robić to, co chcą. Prawo, wynalazek kultury, zabrania wykonywania pewnych typów zachowań, a jeszcze innych wprost wymaga. Dzięki temu jednostki nie mogą tworzyć własnego języka, jeśli pragną komunikować się z innymi.
Jednakże, mimo ograniczeń, kultura sprzyja wolności. Kultura wyzwala nas od przymusowego i ciągłego odkrywania wszystkich aspektów społecznego życia. Nie musimy bez przerwy tworzyć języka, jeśli chcemy porozmawiać z drugą osobą, ani odkrywać na nowo ognia .
Pewne normy i wartości kultury, do której należymy, przyczyniają się do tworzenia się rożnego rodzaju stereotypów czy też mitów, charakterystycznych tylko dla poszczególnych narodów. W Niemczech Polaków nazywa się złodziejami, a u nas w kraju Niemców określa się mianem okrutnych i chciwych ludzi. Oba te stereotypy powstały w wyniku generalizacji pewnych incydentów. Nie są one wynikiem wiedzy, a raczej jej braku.
Kultura również w dużym stopniu determinuje nierówności społeczne. Oczywiście wraz z rozwojem świadomości ludzkiej następuje wyraźny spadek różnego rodzaju reperkusji. Wystarczy spojrzeć na większe poszanowanie praw Murzynów, kobiet, niepełnosprawnych czy też osób o innej orientacji seksualnej niż miało to miejsce w innych ramach czasowych. Znaczenie kultury, akurat w tym aspekcie, jest bardzo wyraźne. Jeśli spojrzymy na tolerancję w stosunku do homoseksualistów, to w naszym państwie jest ona niezwykle niska, szczególnie, gdy dla kontrastu postawimy sobie przykład Holandii, w której można bez problemu zalegalizować małżeństwo dwóch osób, tej samej płci. W Polsce samo publiczne deklarowanie odmienności seksualnej jest kontrowersyjne, a co dopiero prawne sfinalizowanie związku, które na dzień dzisiejszy jest zabronione dla tej mniejszości. Różnice postrzegania tej samej rzeczywistości uwarunkowane są odmiennymi trzonami kulturalnymi danych narodów. W przypadku Polski, gdzie centralnym rdzeniem kultury jest kultura chrześcijańska, jeszcze długo będziemy obserwować rażącą niechęć w stronę homoseksualistów.
Należy jednak podkreślić, że kultura jest głównym czynnikiem, który integruje społeczeństwo i służy spójność danego systemu społecznego . Kształtuje również osobowość każdego z nas. Dzięki procesom kulturyzacji stajemy się członkami społeczeństwa, w którym zostaliśmy wychowani. Gdyby nie ona, nie moglibyśmy doskonalić stosunków interpersonalnych, ani tworzyć odpowiednich warunków społeczno-ekonomicznych. Za sprawą kultury możemy dziś podziwiać piękno obrazów Pabla Picasso, czy też mistrzowski kunszt kompozycji Chopina, jak i dzieła wielu innych artystów. Kultura jest spichlerzem najpiękniejszych wartości, które stworzyliśmy my sami - ludzie. Obejmuje ona nie tylko samą sztukę, ale również inne aspekty naszego życia, w tym duchowy rozwój każdego z nas. Bez niej nie moglibyśmy stworzyć języka czy też norm, dzięki którym możemy sprawnie poruszać się po otaczającym na świecie. Bez kultury i jej wytworów nie bylibyśmy w stanie rozwinąć naszej cywilizacji i chełpić się mianem istoty inteligentnej i społecznie rozwiniętej .
Literatura