Mózgowe porażenie dziecięce (łac. paralysis cerebralis infantium, ang. cerebral palsy)

Mózgowe porażenie dziecięce (m.p.d.) nie jest jednostką chorobową, ale zespołem wielu objawów, powstałych na skutek uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. M.p.d. jest zaburzeniem bardzo niejednolitym, zarówno klinicznie jak i etiologicznie, stąd istnieje wiele jego definicji. Według definicji R. Michałowicza pod pojęciem m.p.d. należy rozumieć " niepostępujące zaburzenie czynności będących w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, a zwłaszcza neuronu ruchowego, powstałe w czasie ciąży, porodu lub w okresie okołoporodowym."

M.p.d. dotyczy uszkodzenia mózgu, zwłaszcza neuronu ruchowego. Powstałe uszkodzenie nie pogłębia się z biegiem lat, jedynie wraz z rozwoje fizycznym dziecka mogą się nasilić objawy kliniczne.

Różnorodny obraz objawów klinicznych jest przyczyną wielu klasyfikacji m.p.d. W podziale według zakresu i umiejscowienia porażenia wyróżnia się sześć postaci:
-monoplegia- porażenie jednej ręki lub jednej nogi
-hemiplegia- dotyczy obu kończyn po tej samej stronie ciała
-triplegia- porażenie trzech kończyn, silnie zaznaczone w kończynach dolnych
-diplegia- obustronny symetryczny niedowład
-paraplegia- porażenie tylko kończyn dolnych
-quadriplegia- porażenie wszystkich kończyn, lecz niereguralne, niesymetryczne.

Najbardziej rozpowszechnioną i opartą głównie o kryteria topograficzne jest klasyfikacja T. Ingrama. Wymienia on kilka postaci m.p.d.:
-porażenie kurczowe połowiczne
-obustronne porażenie kurczowe
-obustronne porażenie połowiczne
-postać móżdżkowa (ataktyczna)
-postać pozapiramidalna.

Niektórzy autorzy wymieniają jeszcze postać mono- lub triaparetyczną (porażenie jednej lub trzech kończyn). Poza tymi czystymi postaciami m.p.d., występują też postacie mieszane.
Obraz fizycznych skutków m.p.d. jest bardzo niejednorodny. Podstawowym defektem przewijającym się we wszystkich postaciach jest dysfunkcja narządów ruchu, a do zaburzeń współtoważyszących zalicza się m. in.:
-padaczkę
-upośledzenie umysłowe
-zaburzenie wzroku
-zaburzenie słuchu
-zaburzenie mowy
-zaburzenie zachowania.

ZESPOŁY NEUROLOGICZNE MÓZGOWEGO PORAŻENIA MÓZGOWEGO
ZESPÓŁ PIRAMIDOWY Zespół powstaje w wyniku uszkodzenia dróg korowo - rdzeniowych (piramidowych), które odpowiadają za przewodzenie pobudzania niezbędnego do powstania ruchów dowolnych. Objawy te są uwarunkowane poziomem uszkodzenia dróg piramidowych. O uszkodzeniu dróg świadczą niedowłady i porażenia, których objawami są zniesienie ruchów dowolnych kończyn, wzmożone napięcie mięśniowe, gdzie cechą charakterystyczną jest krzyżowanie kończyn dolnych, występowanie odruchów patologicznych. Uszkodzenie dróg piramidowych w obrębie mózgu powoduje głębokie niedowłady kończyn po tej samej stronie ciała oraz objawy niedowładu nerwu twarzowego typu ośrodkowego.
R. Michałowicz (1993) wymienia także inne typy niedowładów, mianowicie: niedowłady jednej kończyny oraz objawy ze strony rożnych nerwów czaszkowych. Od miejsca uszkodzenia dróg piramidowych (kory mózgowej, torebki wewnętrznej, pnia mózgu, rdzenia kręgowego) zależy zakres niedowładów. Również objawy uszkodzenia dróg piramidowych różnią się od pozostałch, ma to związek z mielinizacją drogo korowo - rdzeniowej, która rozpoczyna się tuż przed urodzeniem dziecka i trwa przez kilka lat. Przede wszystkim są to przetrwałe i występujące w nadmiernym nasileniu odruchy postawy, odruchy chwytne, zwiększone napięcie mięśniowe.

ZESPÓŁ POZAPIRAMIDOWY - Jako zespół pozapiramidowy określa się procesy chorobowe prowadzące do zaburzenia funkcji podkorowych, od których uzależnione jest wykonanie czynności precyzyjnych. Do typowych objawów zalicza się:
- Zaburzenia napięcia mięśniowego (wzmożone lub obniżone),
- Zaburzenia ruchowe - hipokineza lub akineza
Najczęściej spotykane zaburzenia to: ruch pląsawicze, atetotyczne i mieszane czyli połączenie ruchów oraz mioklonie (R. Michałowicz 1993).
Do zaburzeń zespołu pozapiramidowego zalicza się także rzadziej występującą dystonię torsyjną, hemibalizm i zespół parkinsonowski. Zazwyczaj omawiane zespoły występują w dwóch zróżnicowanych postaciach klinicznych: hiperkinetyczno - hipotonicznej (pląsawica) oraz hipokinetyczno - hipertonicznej (parkinsonizm). Typowe objawy zespołu piramidowego rzadko występują u młodszych dzieci, natomiast znacznie częściej ma miejsce obniżenie napięcia mięśniowego i opóźnienie rozwoju psychoruchowego. Bardziej widoczne objawy wskazujące na uszkodzenie jąder podkorowych pojawiają się w okresie poniemowlęcym, są to głównie zmiany o charakterze hiperkinetyczno - hipotonicznym (obniżenie napięcia miąśniowego,nadmiar ruchów).

ZESPÓŁ MÓŻDŻKOWY - J. Czochańska, Z. Łosiowski (1985) podają, że zespół móżdżkowy występuje stosunkowo rzadko, a jego przyczyną są zaburzenia prenatalne ale może być również następstwem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego spowodowanego wodogłowiem. Objawy kliniczne zespołu móżdżkowego są uzależniona od umiejscowienia procesu chorobowego. R. Michałowicz (1993) stwierdza, że zaburzenia umiejscowione w półkulach móżdżku powodują niezborność ruchów, zaburzenia oceny odległości (dysymetria) oraz nieprawidłowości związane z współdziałaniem różnych odcinków ciała podczas wykonywania ruchów złożonych - asynergia. Niejednokrotnie z asynergią występuje drżenie zamiarowe (dziecko ma trudności z wykonaniem ruchów zamierzonych i celowych). Ponadto zaburzenie koordynacji utrudnia także wykonanie szybkich naprzemiennych ruchów rąk (adiadochokineza).
Do objawów uszkodzenia półkul móżdżkowych zalicza się także: obniżenie napięcia mięśniowego, oczopląs, odruch głębokie przybierają charakter wahadłowy i są obniżone. Występują także zaburzenia mowy, która może być skandowana i powolna. Zdaniem R. Michałowicza (1993) uszkodzenie robaka mózgu powoduje trudności w utrzymaniu równowagi (chód jest niepewny, na szerokiej podstawie, dziecko w trakcie poruszania się zbacza i pada ku tyłowi). Najczęstsza forma zaburzeń ma miejsce wtedy, gdy dochodzi do uszkodzenia obu półkul móżdżkowych i robaka, wówczas dziecko nie potrafi stać i siedzieć.

Wśród postaci dziecięcego porażenia mózgowego można wymienić:
- atetozę (ruchy mimowolne),
- ataksję (zaburzenia równowagi),
- atonię (zwiotczenie mięśni),
- spastyczność (duże napięcie mięśniowe),
- paraplegię (porażenie kończyn dolnych),
- monoplegię (porażenie jednej kończyny),
- diplegię (porażenie kończyn górnych i dolnych).

1. Patofizjologiczne:
o atetoza (ruchy mimowolne),
o sztywność,
o spastyczność,
o ataksja (zaburzenia równowagi),
o drżenie.
o atonia (zwiotczenie mięśni),
o postacie mieszane lub niesklasyfikowane.

2. Topograficzne:
o monoplegia (w jednej kończynie),
o paraplegia (tylko w kończynach dolnych),
o hemiplegia (zajęta jedna połowa ciała),
o triplegia (trzy kończyny),
o tetraplegia (cztery kończyny).

3. Etiologiczne, związane z okresem:
o przedporodowym,
o okołoporodowym,
o poporodowym.

4. Czynniki obejmujące zakres czynności:
o bez ograniczenia czynności,
o z lekkim ograniczeniem czynności,
o niezdolni do żadnych czynności.

5. Lecznicze, obejmujące pacjentów:
o nie wymagających leczenia,
o wymagających w niedużym stopniu zaaparatowania,
o wymagających zaaparatowania, leczenia i opieki,
o wymagających długotrwałej hospitalizacji oraz opieki.
Klasyfikacja według stopnia inwalidztwa wymienia stopnie:
nieznaczny, umiarkowany, ciężki, bardzo ciężki.