Jednym z celów Europejskiego Funduszu Społecznego jest promowanie zatrudnienia w UE. Finansowanie programów aktywizacji może odbywać się z funduszy krajowych, jak i środków pozyskiwanych z Unii Europejskich - czym posiłkują się różne instytucje państwowe, stowarzyszenia, fundacje czy też podmioty gospodarcze. Realizacja zadań związanych ze wspieraniem aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w polskim systemie powierzone zostały przede wszystkim samorządom powiatowym oraz samorządom wojewódzkim.
Wdrożony w Polsce w 1991 r. system finansowego wspierania przez państwo rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych był wzorowany na rozwiązaniach zastosowanych w innych krajach europejskich, w szczególności we Francji i Niemczech. Na przestrzeni lat był on modyfikowany i dostosowany do bieżących przemian. Obecnie system finansowego wspierania rehabilitacji zawodowej opiera się na obowiązkowych wpłatach pracodawców za niezatrudnianie określonej liczby osób niepełnosprawnych - w ogromnej liczbie pracodawcy wolą jednak płacić na PFRON (średnio około 200 euro miesiącznice za osobę) niż zatrudniać osoby niepełnosprawne - oraz z ulg i dotacji finansowych dla tych, którzy takie osoby zatrudniają. Celem tego systemu jest zwiększenie zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Częścią tego systemu jest Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PRFON), którego rolą jest redystrybucja uzyskiwanych środków z przeznaczeniem na działania, których celem jest aktywizacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.
Należy nadmienić, że Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jest beneficjentem systemowym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 - 2013 w ramach Priorytetu I - Zatrudnienie i integracja społeczna, Działania 1.3 - Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej, Poddziałania 1.3.6 - PFRON - projekty systemowe. PFRON realizuje ogólnokrajowe i ponadregionalne projekty aktywizacji zawodowej i integracji społecznej, które są skierowane do osób niepełnosprawnych wraz z ich otoczenia. Działania te uwzględniają wykorzystanie nowoczesnych technologii oraz projektów promujących elastyczne i innowacyjne formy zatrudnienia. PFRON w ramach realizowanych projektów, w latach 2008-2010, objął wsparciem osoby niepełnosprawne w różnym stopniu, w tym osoby: niewidzące, niesłyszące, głuchonieme, z zaburzeniami psychicznymi, z niepełnosprawnością intelektualną, z autyzmem i niepełnosprawnych ruchowo. Projekty były realizowane z udziałem ponad dwudziestu organizacji z całej Polski działających na rzecz osób z niepełnosprawnością .
Należy nadmienić, że od początku 2012 roku w Programie Kapitał Ludzki funkcjonuje osobne działanie skierowane wyłącznie do osób niepełnosprawnych - Działanie 7.4 Niepełnosprawni na rynku pracy, które pozwala na realizacje projektów związanych z:
- programem aktywizacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych, w ramach których dla każdego z uczestników przygotowywane i realizowane są indywidualne plany działania, opracowane w oparciu o analizę predyspozycji zawodowych danej osoby niepełnosprawnej, obejmujące co najmniej dwie formy tj.:
o Poradnictwo psychologiczne i psychospołeczne, prowadzące do integracji społecznej i zawodowej,
o Kursy i szkolenia umożliwiające nabycie, podniesienie lub zmianę kwalifikacji i kompetencji zawodowych oraz rozwijanie umiejętności i kompetencji społecznych, niezbędnych na rynku pracy,
o Poradnictwo zawodowe,
o Pośrednictwo pracy,
o Zatrudnienie wspomagane obejmując wsparcie osoby niepełnosprawnej przez trenera pracy/asystenta zawodowego u pracodawcy,
o Staże i praktyki zawodowe,
o Subsydiowane zatrudnienie,
o Skierowanie do pracy w Zakładzie Aktywności Zawodowej i sfinansowanie kosztów zatrudnienia w ZAZ,
o Usługi społeczne przezwyciężające indywidualne bariery w integracji społecznej i powrocie na rynek pracy, w tym usługi asystenta osobistego,
o Działania o charakterze środowiskowym, w tym w szczególności działania edukacyjne i integracyjne, mające na celu adaptację pracownika w środowisku pracy (jedynie łącznie z główną grupą docelową, czyli osobami niepełnosprawnymi).".
W myśl art. 49 ustawy z dnia 20 kwietna 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn.zm.) ustawy osoby niepełnosprawne należą do grupy znajdującej się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. W związku z powyższym dla tej grupy odbiorców można zastosować dodatkowe działania w celu umożliwienia osobom niepełnosprawnym podjęcie zatrudnienia na rynku pracy. Do działań skierowanych dla tej grupy należy zaliczyć również uczestnictwo w poradnictwie zawodowym, szkoleniach oraz pośrednictwie pracy. Osoby niepełnosprawne mają również możliwość otrzymania środków na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej czy też odbycia stażu. Pracodawca zatrudniający osoby niepełnosprawne może ubiegać się m.in. o refundację kosztów wyposażenia oraz doposażenia stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej. Zadania określone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy finansowane są ze środków pochodzących z:
- dochodów budżetu państwa,
- dochodów własnych jednostek
samorządu terytorialnego (powiatów i województw),
- Funduszu Pracy,
- budżetu Unii Europejskiej (głównie ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego).
Programy aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych leżą również w kompetencjach Urzędów Pracy. Wszystkie zadania PUP i większość zadań WUP ma obecnie charakter zadań własnych odpowiednich samorządów, decyzje o poziomie finansowania uzależnione są głównie od autonomicznych decyzji organów stanowiących samorządu województwa, powiatów i miast na prawach powiatu. Osoba niepełnosprawna w PUP jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu ma prawo korzystać z usług lub instrumentów rynku pracy na zasadach określonych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucji rynku pracy. Powiatowe Urzędy Pracy realizują zadania dla osób niepełnosprawnych:
1. Pośrednictwo pracy:
- Informowanie osób niepełnosprawnych o usługach PUP
- Rejestracja osób niepełnosprawnych bezrobotnych lub poszukujących pracy
- Pozyskiwanie miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych
- Dobór osób niepełnosprawnych do ofert pracy pod względem kwalifikacji zawodowych, cech psychofizycznych i predyspozycji
- Kierowanie do pracy osób niepełnosprawnych
- Opiniowanie wniosków pracodawców ubiegających się o zwrot kosztów tworzenia miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych
2. Promocja zatrudnienia osób niepełnosprawnych:
- Informowanie pracodawców o korzyściach związanych z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych
- Informowanie pracodawców o programach aktywizacji zawodowej absolwentów niepełnosprawnych
3. Poradnictwo zawodowe - realizowane jest w ramach rozmów indywidualnych, porad grupowych oraz informacji zawodowej indywidualnej i grupowej. Celem procesu doradczego jest skuteczna adaptacja uczestników do wymogów współczesnego rynku pracy i w rezultacie aktywne znalezienie zatrudnienia. Osoby niepełnosprawne mogą kontaktować się telefonicznie z doradcą zawodowym. Pomoc doradcza Urzędu obejmuje również pomoc w zakresie wyboru zawodu dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Spotkania odbywają się poprzez konsultacje z rodzicami i młodzieżą. Rodzice - w miarę potrzeb - mogą uczestniczyć w procesie orientacji zawodowej swoich dzieci.
4. Prowadzenie zajęć aktywizujących w ramach Klubu Pracy - obejmuje prowadzenie zajęć grupowych i indywidualnych dla osób niepełnosprawnych - bezrobotnych lub poszukujących pracy, co ma na celu zmianę dotychczasowej pasywnej postawy na kreatywną, łagodzenie skutków izolacji, aktywizowanie niepełnosprawnych do podejmowania działań mających na celu podnoszenie kwalifikacji i poszukiwania pracy, zdobywanie umiejętności autoprezentacji, sposobów i technik poszukiwania pracy, poznawania mocnych i słabych stron, przygotowywanie dokumentów aplikacyjnych, przygotowanie do rozmów z pracodawcami.
5. Inicjowanie i organizowanie szkoleń:
- Informowanie osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w Urzędzie Pracy o możliwościach uczestniczenia w kursach i szkoleniach
- Organizowanie szkoleń poprzez wybór jednostek szkoleniowych w trybie umów o zamówieniach publicznych, zawarcie stosownych umów i skierowanie na szkolenie.
Środki unijne pozwalają na różnego rodzaju inwestycje, a także na pomoc osobom, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej. Obywatele krajów unijnych mogą starać się o fundusze europejskie na różne inwestycje. Dotacje można przeznaczyć na zatrudnianie osób bezrobotnych, na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, a także dla rolników. O środki unijne mogą także starać się osoby niepełnosprawne i te, które chcą im pomóc. W ramach programu Operacyjny Kapitał Ludzki, można uzyskać środki na działania związane z aktywizacją zawodową i podnoszeniem kwalifikacji osób niepełnosprawnych. Natomiast ze środków pochodzących z Regionalnych Programów Operacyjnych, finansowane są inwestycje związane z dostosowaniem obiektów użyteczności publicznej do potrzeb osób z dysfunkcjami. Są to przeważnie działania mające na celu usuwanie barier architektonicznych w miejscach użyteczności społecznej. Dzięki temu, osoby niepełnosprawne mogą aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym. W ramach pomocy osobom niepełnosprawnym, organizacje pozarządowe, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie i Ośrodki Pomocy Społecznej, mogą starać się o dotacje na szkolenia, poradnictwo psychologiczne, staże i subsydiowane zatrudnienia, a także na integrację społeczną i zawodową. Same osoby niepełnosprawne także mogą liczyć na pomoc finansową z Unii. Mogą one starać się o dotacje na rozpoczęcie samodzielnej działalności gospodarczej, na stypendia specjalne na uczelniach, na których studiują niepełnosprawni, a także na zakup komputera wraz z oprogramowaniem, dostępem do internetu.
EFS od dawna wspiera liczne działania na rzecz promocji funkcjonowania osób niepełnosprawnych na rynku pracy, walki z wykluczeniem społecznym i dyskryminacją ze względu na niepełnosprawność. Fundusz zajmuje się problemem niepełnosprawności przez inicjatywy na rzecz promocji integracji społecznej oraz bezpośrednie działania zwalczające dyskryminację w ramach głównego nurtu usług oraz na rynku pracy. Rezultaty tych inicjatyw znacząco przyczyniły się do wdrożenia planu działania UE na rzecz osób niepełnosprawnych oraz europejskiej strategii zatrudnienia. Ważne mechanizmy w zakresie promowania uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społecznym i na rynku pracy stanowią działania dotyczące ścieżek zawodowych, etapów przejściowych między kolejnym zatrudnieniem, poradnictwa i doradztwa zawodowego. Szesnaście państw członkowskich zainwestowało 7,87 mld euro ze środków EFS, z budżetu państwa i źródeł prywatnych na wdrożenie 82 działań w zakresie dostępu osób niepełnosprawnych do zatrudnienia, pomocy na etapie przejściowym oraz usług w zakresie poradnictwa i doradztwa. Skutecznymi środkami walki z wykluczeniem społecznym okazały się również edukacja i szkolenia. Jedenaście państw członkowskich zainwestowało 3,25 mld euro w 25 działań związanych z edukacją i szkoleniami. Inicjatywy te objęły, między innymi, szkolenia przygotowawcze i zawodowe, tworzenie możliwości nabywania kwalifikacji oraz pomoc w formalnej edukacji i szkoleniach, mającą na celu promowanie społecznej i zawodowej integracji osób niepełnosprawnych przez zatrudnienie lub samozatrudnienie.
Powyższy tekst pochodzi z pracy dyplomowej mojego autorstwa na podstawie materiałów źródłowych:
1. Europejski Fundusz Społeczny i osoby niepełnosprawne. Broszura informacyjna, Unia Europejska, Belgia 2010
2. Niepełnosprawni, tu i teraz, Jelenia Góra 2003, Wydawnictwo Karkonoskiego Sejmiku Osób Niepełnosprawnych,s. 30-34
3. Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2006-2013, na dzień 26.09.2012 r., http://www.pokl.wrotapodlasia.pl/dzialanie-7-4.html
4. Informator. Przewodnik osoby niepełnosprawnej (red.) Małgorzata Radziszewska, Warszawa 2006, s. 8
5. Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy w państwach Unii Europejskiej, CIOP BIP, Warszawa 2007, s. 6-10
6. Realizowanie projektów, na dzień 26.09.2012 r., http://www.pfron.org.pl/portal/pl/313/1071/Realizowanie_projektow.html,
7. Środki dla niepełnosprawnych, na dzień 12.10.2012 r., www.euro-capital.pl/srodki-dla-niepelnosprawnych